Bir Osmanlı aydın ve bürokratı : Azmzade Sadık el-Müeyyed Paşa’nın hayatı ve faaliyetleri (1860-1910)

Abstract

Bu tez, II. Abdülhamid'in yaverlerinden Azmzade Sadık el-Müeyyed Paşa'nın hayatı, devlet adamlığı ve meslekî kariyerini mercek altına alan bir biyografik araştırmadır. Döneminin önemli simalarından biri olmakla birlikte günümüze kadar meşâhir-i meçhûleden olan Sadık el-Müeyyed, Doğu ve Batı kültürüne aşina, iyi eğitimli, eli kalem tutar, dil bilir bir Osmanlı aydınıdır. Yarım asırlık ömrünün yarısında, imparatorluğun dört bir köşesiyle Afrika, Avrupa ve Rusya gibi farklı coğrafyalarda yerine getirdiği idarî, mülkî ve diplomatik görevleri ile teftişler, bu tarihî biyografi çalışmasının ana omurgasını oluşturur. Tezde, bazı karinelerden hareketle paşanın fikir dünyası, şahsiyeti ve sosyal arkaplanı hakkında da birtakım sonuçlara varılmış, ayrıca bu dönemde başarılı olma ve yükselmede aile bağlarının yanı sıra bilgi ve eğitimin de etkili olduğu vurgusu yapılmıştır. II. Abdülhamid'in saltanat dönemi, Osmanlı tarihçiliğinin en popüler çalışma alanlarından biri olma özelliğini sürdürse de bu dönemde yaşamış devlet adamı, sanatkâr, saraylı ve entelektüellerin kapsamlı biyografilerinin aynı nispette ortaya konulduğu söylenemez. Oysa bu tür çalışmalar, tarihî dönem ve meselelerin karanlıkta kalan yönlerine bir hayat üzerinden ışık tutabilme potansiyeli olması bakımından önemlidir. Bu çerçevede, Sadık'ın eserlerinin yanı sıra arşiv belgeleri, yerli ve yabancı basın, hâtıratlar, salnameler ve mevcut literatür eleştirel bir bakış açısıyla değerlendirilerek kaleme alınan biyografisi, müstakbel çalışmalar için II. Abdülhamid idaresinin işleyiş biçiminin, krizlerle başa çıkma yöntem ve becerisinin, mahallî ve beynelmilel aktörlerle ilişkilerinin ve sömürge çağının meydan okumasına karşı üretilen imparatorluk politikalarının bazı karanlık noktalarının aydınlatılması hususunda birtakım örnekler sunabilir. Bu tez, yaverliğe seçilişinin hayat hikâyesindeki en belirleyici unsur olduğu iddiasından hareketle, söz konusu teşkilâtın Osmanlı siyaset ve bürokrasisindeki ağırlığının gittikçe arttığını vurgular ve bu dönemde geçirdiği dönüşüm ile II. Abdülhamid'in oluşturduğu saray merkezli yeni idarî yapılanmada hayatî bir role sahip olduğunu öne sürer. ----- This dissertation is biographical research of Azmzade Sadık el-Müeyyed Pasha, one of Abdülhamid II's aides-de-camp. It concentrates on his life, statesmanship, and professional career. He was one of the well-known figures of his day, although he is seldom remembered until now. As a well-educated Ottoman intellectual, he was familiar with both Eastern and Western cultures. The administrative, civil, and diplomatic missions and inspections he did in numerous parts of the empire and different geographies, such as Africa, Europe, and Russia throughout half of his half-century life constitute the backbone of this historical biography. Based on several indications, the thesis draws some inferences regarding the pasha's world of ideas, personality, and social background. Furthermore, it emphasizes that education, knowledge, and family ties were significant factors in success and promotion throughout this period. Even though the reign of Abdülhamid II remained one of the most popular areas of Ottoman historiography, comprehensive biographies of statesmen, artists, courtiers, and intellectuals of the era are not studied at the same rate. However, such research is essential since it may illuminate obscure parts of historical periods and issues by centering on a person's life. In this context, this biography, written by critically evaluating archival documents, local and foreign press, memoirs, yearbooks, the pasha's works, and existing literature, may allow an understanding of the logic of Abdülhamid II's administration, its methods, and skills for dealing with crises, and its relationships with local and international actors. It also may provide an opportunity to reconsider policies developed in response to the imperial age's challenges from a fresh angle. The dissertation asserts that his position as aide-de-camp was the most influential element in his life. From this point of view, the dissertation stressed that the Yaverân organization's influence in Ottoman politics and central bureaucracy grew significantly during this time. It also claims that the organization's evolution had a crucial part in Abdülhamid II's creation of a new palace-centered administrative apparatus.