Payitahtın Isınma Sisteminde Dönüşüm: Kaloriferin İstanbul’a Girişi

Abstract

Isınma ihtiyacının açık alanda ateş yakılmak suretiyle giderilmeye çalışıldığı en eski yöntemden, merkezî ısıtmanın yerleşik bir biçim aldığı günümüze kadar insanoğlu farklı yakacaklar kullanmış, bunları yakmak için türlü araçlar geliştirmiştir. Ocak, tandır, mangal, soba gibi doğrudan ısınma sağlayan araçlardan uzun süre kullanıldıktan sonra, Sanayi Devrimi’nin ardından dolaylı, yani merkezî ısıtma sistemi doğmuştur. Osmanlı İstanbul’unun bilinen en eski ısınma sistemi tandırdır. Kolayca kurulabilen bu sistemde, iyice yakılmış kor ateş masanın altına yerleştirilir, hararetin dışarıya kaçmasını önlemek için masanın üstüne halı veya kalın örtüler serilir, hane halkı ve misafirler, masanın etrafına dizilen üzeri şilteli sıralarda oturup ayaklarını ve ellerini örtülerin altına sokmak suretiyle ısınırlardı. Bu ilkel sistemin metalden imal edilmiş ve taşınabilir aracı mangaldı [Gerard de Nerval, Doğuya Seyahat, çev. Muharrem Taşçıoğlu (Ankara, 1984), s. 263; Suraiya Faroqhi, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam, çev. Elif Kılıç (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2002), s. 177.].