İslam Felsefe Tarihi Yazımında Presokratikler: El - Milel Ve'n - Nihal Örneği

Abstract

Felsefe faaliyeti bakımından Presokratiklerin nerede durdukları, belki felsefe tarihinin bütünü için söz konusu olduğu gibi, İslam felsefesi için de muğlaktır. Bu belirsizliği anlamak amacıyla makalemizde İslam felsefe tarihi yazımının önemli kaynaklarından Şehristânî’nin el-Milel ve’n-nihal’inde Presokratik filozofların nasıl ele alındıklarını, görüşlerinin kaynaklarını ve uğradıkları dönüşümleri ele alacağız. Belki ilk/ilke olmaklıkları dolayısıyla unutkanlığa ve ‘efsaneleştirilme’ye birlikte maruz kalan Presokratik filozoflar İslam felsefesi içerisinde ayrı bir ‘renk’ kazanmışlardır; birçoğu pratik hikmetle ilişkilendirilmiş ve peygamberlik kandilinden (mişkâtu’n-nübüvve) ilim öğrenmiş olarak sunulurlar. Bu nedenle mevzubahis gelenek içerisinde filozofların görüşlerinin İslami öğretilerle benzerliği kurulmaya çalışılmış; Presokratiklerin ‘başlangıçta’ yer almaları din ve felsefe arasındaki ilişki bakımından önemli hale gelmiştir. Çalışmamızda Presokratiklerin diğer kaynaklardan bildiğimiz görüşleriyle Şehristânî’nin aktardığı versiyon ve yazarın onları aktarırkenki tutumu arasında yapacağımız karşılaştırmalı okuma İslam felsefe tarihi yazımı açısından Presokratik filozofların konumunu belirginleştirmeyi hedeflemektedir. Çalışmamız bunu yaparken aslında daha genel bir sorunun peşine düşerek hem felsefe faaliyetinin kendisine hem de bu faaliyetin içerisinde Presokratiklerin neyi ifade ettiğine dair bir sorgulamayı amaçlar.

Where the Presocratics stand in relation to the philosophical activity is perhaps obscure for Islamic philosophy, as well as for the whole history of philosophy. In order to understand this ambiguity, in our article, we will examine how the Presocratic philosophers were discussed, the sources of their doctrines and the transformations they undergo, in Shahrast?n?’s alMilal wa’n-nihal which is one of the important sources for the Islamic historiography of philosophy. Because of being the first/principle, Presocratic philosophers who have been subjected to forgetfulness and mythologizing together, gained a specific ‘color’ within Islamic philosophy. Within the aforementioned tradition, many of them have been associated with practical wisdom and pictured as taught by the lamp-niche of prophecy (mishkât al-nubuwwa). For this reason, a similarity between the philosophers' doctrines and Islamic teachings has always been aimed, and the presence of the Presocratics ‘at the beginning’ has become important in terms of the relationship between religion and philosophy. In our study, the comparative reading that we will make between the views of the Presocratics known from other sources and the version of Shahrast?n?; also the attitude of the author while quoting them, aims to clarify the position of Presocratic philosophers in terms of Islamic historiography of philosophy. In doing so, our study seeks to pursue a more general question and to examine both the philosophical activity itself and what the Presocratics mean within this activity.