Şeyhülislam Saʻdi Çelebi'nin (Ö. 1539) Yapışdırma Fetva Mecmualarının Değerlendirilmesi

Abstract

This thesis examines two fatwa collections from Saʻdi Celebi (d. 1539). Saʻdi Celebi (Sadullah Saʻdi Effendi) served as sheikh al-Islam between the years 1534 and 1539 during the reign of Suleyman the Magnificent. These types of collections are yapışdırma (yapishtirma) comprised from original fatwas. Whereas other yapışdırma collections gather fatwas from multiple sheikh al-Islams, these two collections are only comprised from Saʻdi Celebi's fatwas. The fatwa collections have been examined from two aspects. Firstly, the elements of Saʻdi Celebi's original fatwas have been analysed in respect to diplomacy of fatwas. The results of this analysis indicated the first half of the 16th century to have had specialized fatwa officials and the fatwa bureaucracy to have been quite busy. Furthermore, the function of the fatwa collections during the 16th century was questioned in terms of how and why the fatwa collections had been compiled and who read them. When considering the fundamental elements of the fatwas as well as the notes made by those who've read the collections, the purpose of compiling these collections has been indicated to possibly have been for creating a source that kaza and ifta officials could benefit from in practice.

Bu tezde Kanunî Sultan Süleyman devrinde 1534-1539 yılları arasında şeyhülislamlık yapmış olan Saʻdi (Sadullah) Çelebi'nin (ö. 1539) verdiği imzalı fetvalarının toplandığı iki mecmua incelenmiştir. Bu mecmular orijinal fetvalardan oluşan yapışdırma türündedir. Diğer yapışdırma fetva mecmualarında birden fazla şeyhülislamın fetvaları toplanmışken bu iki mecmuada sadece Saʻdi Çelebi'nin fetvaları yer almaktadır. Fetva mecmuaları iki yönüyle incelenmiştir. İlk olarak Saʻdi Çelebi'nin orijinal fetvalarının unsurları fetva diplomatikası açısından tahlil edilmiştir. Bunun sonucunda 16. yüzyılın ilk yarısında fetva makamında uzmanlaşmış görevlilerin bulunduğuna ve fetva bürokrasisinin yoğun olduğuna dikkat çekilmiştir. Ardından yapışdırma fetva mecmualarının nasıl ve neden düzenlendiği ile kimler tarafından okunduğu soruları etrafında 16. yüzyılda icra ettikleri fonksiyon anlaşılmaya çalışılmıştır. Mecmuadaki fetvaların aslî unsurlarının yanı sıra üzerlerinde yer alan okuyucu notlarından yola çıkılarak mecmualarının düzenlenme amacının, uygulamaya dönük bir niyetle kazâ veya iftâ görevlilerinin yararlandıkları bir kaynak oluşturmak olabileceğine dikkat çekilmiştir.

İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Senatosunun 22.06.2020 tarihli ve 2020/14-5 sayılı Açık Bilim Politikası gereğince erişime açılmıştır.