Osmanlı Matbuatında Acemler: Şirket-i Sahafiye-i İraniye

Abstract

XIX. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı’da matbaacılığın yaygınlaşması ile birlikte özel matbaaların sayısı hızla artmış ve Osmanlı matbuat piyasasında birçok aktör devreye girmiştir. Bu aktörler içerisinde ‘Acem basmacılar/kitapçılar’ da denen İranlı müteşebbis- lerin önemi inkar edilemez bir gerçekliktir. Acem kitapçıların da içinde bulunduğu Os- manlı matbuat piyasasında bazı matbaacı ve kitapçılar güçlerini birleştirerek şirketleşmeye gitmiştir. Bu makaleye konu olan Şirket-i Sahafiye-i İraniye, Osmanlı yayıncılık tarihinde söz konusu şirketlere öncülük etmesi ve İstanbul’da yaşayan İranlı/Acem matbaacı/sahaf esnafı tarafından kurulması bakımından diğerlerinden ayrılmaktadır. İstanbul’da faaliyet gösteren Acem/İranî matbaacıların daha ucuz neşriyat yapmak amacıyla bir araya gele- rek kurdukları Şirket-i Sahafiye-i İraniye, Osmanlı matbuatında yaklaşık çeyrek asırlık bir döneme damgasını vurmuştur. Bu makale, şu ana kadar hakkında müstakil bir çalış- ma yapılmamış olan Şirket-i Sahafiye-i İraniye’nin kuruluşu, kurucuların ve ortakların kimlikleri ile meslekleri, matbaanın yeri, kitap satış noktaları, şirketin faaliyetleri, ne tür eserler bastığı, yayın politikası, okur profili gibi noktaları ve şirketin Osmanlı resmi ma- kamları ile ilişkilerini aydınlatmayı amaçlamaktadır. Osmanlı yayıncılığının gözle görülür bir ivme kazandığı II. Abdülhamid devrinde, Şirket-i Sahafiye-i İraniye’nin dönemin ‘san- sür’ mekanizmalarıyla ilişkilerine özellikle değinilmiştir. Ayrıca şirket kurucularının ‘Acem’ kimliğinin yayın politikasında bir izdüşümü olup olmadığı tespit edilmeye çalışılmıştır.