Osmanlı-Kutsal İttifak Savaşlarında Bir Savaş Finansman Kaynağı Olarak Nefîr-i Âmm Bedeli (1688-1689)

Abstract

Osmanlıların 1683’te Viyana önlerindeki yenilgisi, Avrupa’da Kutsal İttifak adıyla bir haçlı birliğinin doğmasına neden oldu. İttifaka karşı yapılan savaşlarda Osmanlı Devleti, Macaristan’da ve Mora’da toprak kaybetmeye başladı. 1686’da kayıplar sarsıcı boyutlara erişince nefîr-i âmm ilanına gidildi. Bundan sonra cihada katılmak Müslümanlar için fıkhen farz-ı ayn haline gelmiş ve bir nevi seferberlik hayata geçirilmiştir. Nefîr-i âmm, ahaliye askeri olduğu kadar mali yükümlülükler de getiriyordu. Bu kapsamda 1688’de nefîr-i âmm bedeli adıyla yeni bir vergi tarh edildi. Çalışmada Osmanlı Devleti’nin nefîr-i âmm bedeli uygulaması çerçevesinde hazine gelirlerini artırma çabası incelenmiş ve bu bedelin savaşın sürdürülebilirliğine yaptığı mali katkı ile yeni vergiye karşı toplumun gösterdiği tavır üzerine yoğunlaşılmıştır. İncelemeler neticesinde nefîr-i âmm bedeli kapsamında devletin toplam gelirlerinin %3,28’ine tekabül eden bir katkının sağlandığı ve verginin toplanması esnasında ahalinin kayda değer bir muhalefet sergilemediği sonucuna varılmıştır.