Kadızâde Mehmed’e Atfedilen Otobiyografik Risâle(ler) Üzerine Notlar

Abstract

Modern öncesi Osmanlı ben-anlatıları söz konusu olduğunda otobiyografik metinlere ayrıcalıklı bir konum tahsis edilebilir. Müstakil, kısmi ya da parçalı özellik taşıyan ilgili metinlerin belirlenmesinin ilk şartı ise basittir: Çoğu henüz elyazması halinde olan modern dönem öncesi eserleri -gerek yazar, gerek içerik gerekse de yazma eser kültürü bağlamında- inceleyen nitelikli çalışmaların yaygınlaşması gerekir. Bu makalenin konusu, XVII. yüzyıl İstanbul’undaki en etkili vaizlerden Kadızâde Mehmed Efendi’ye (ö. 1045/1635) atfedilen otobiyografiden oluşmaktadır. Makalenin iki hedefinden ilki, daha önce Risâle-i Müdâfaa adıyla Kadızâde’ye atfedilen otobiyorafinin mahiyetini sorgulamak ve yeni bulunan yazma nüsha bağlamında iki farklı otobiyografiden bahsetmenin imkanını ortaya koymaktır. Bu hedef doğrultusunda, Risâle fî Hasbi’l-hâl ve Risâle fî Tafsîli’l-hâl olarak adlandırılan risâlelerin Arapça metinlerinin yanı sıra Türkçe çevirilerine de yer verilmiştir. İkinci hedef ise, yazar-kahramanın ben-merkezli anlatı üslubunu incelemektir. Kadızâde, entelektüel çevresi ile olan ilişkilerini de aydınlatan bu risâlelerini hakkındaki bir söylentiye cevap vermek üzere kaleme almış; doğumu, ailesi, eğitim öğretim hayatı, kaleme aldığı eserler vb. hususlarda değerli bilgiler aktarmıştır. Müellifin genel motivasyonu bu olsa da ilk eserde Gazzâlî (ö. 505/1111), ikinci eserde ise Abdülvehhâb Şa’rânî (ö. 973/1565) vurgusu öne çıkarılmış, böylece üslup ve içerik itibariyle birbirinden ayrışan iki otobiyografi oluşmuştur.