Kendisini Doğulu Olarak Hisseden Bir Oryantalistin Ben-Anlatısı: Hammer’in Hatıratı

Abstract

Avusturyalı oryantalist, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi’nin yazarı Baron Joseph von Hammer-Purgstall’ın (ö. 1856) el yazısı ile 5904 sayfa yekununda bir hatıratı bulunmaktadır. Hammer, altmış yedi yaşında iken yazmaya başladığı bu hatıratı, on iki yıl boyunca her yaz altı haftasını ayırarak tamamlamıştır. “Yaşayan en önemli oryantalist” olarak saygı gördüğü bu yıllarda, Hammer’in biyografisini yazmak isteyen pek çok meslektaşı ve arkadaşı olmuş, ancak kendisi yaşadıklarını temize çekme fırsatı olarak gördüğünü anladığımız bu hikâyeyi bizzat anlatmak istemiştir. Gerek Hammer’in bir tarihçi olarak kendisini gelecek kuşaklara anlatma çabası, gerek metnin on iki yıl boyunca fasılalarla yazılmış olması bu hatırata ilginç bir karakter kazandırmıştır. Hammer hatıratını sağlığında yayımlamamış, ancak kendisinden sonra yayımlanmasını istemiştir. Ayrıca hatıratında anlattığı olaylara şahitlik eden mektupları da numaralandırarak tasnif etmiş ve kaynak olarak sunmuştur. Kendi beyanıyla “ilerleyen yaşı ve yazılacak başka önemli konu kalmaması sebebiyle” yetmiş sekiz yaşında hatıratını yazmayı tamamladığında yirmi dört sayfalık formalardan oluşan iki yüz kırk altı defter doldurmuştur. Hammer, Almanca olan hatıratını yazmaya “Bismillah” ile başlar ve “Elhamdulillâh temme bi-inâyetillâh” diyerek tamamlar. Kendisini “ruhen bir Şarklı” olarak hisseden, Asya toprakları için “manevi anavatanım” diyen, gündelik rutinine kimi ibadetler de dahil olmak üzere Türk-İslam geleneğine ait ritüelleri ekleyerek hayatını bir Doğulu gibi yaşamaya çalışan Hammer’in elinden çıkmış bu metin Osmanlı ben-anlatıları çalışmaları için ilgi çekici bir noktada durmaktadır. Bu çalışmada kendisini iki dünya arasında konumlandırmış çok yönlü bir 19. yüzyıl entelektüelinin metnini nasıl anlamalıyız sorusu üzerinden gidilmiştir.