Osmanlı İstanbulu’nda Mimarlığın Uluslarüstü Bağlamı

Abstract

Osmanlı İstanbulu’nda mimarlıktan konuşurken sıklıkla bir “Weltstadt”tan [Ronald Daus, Weltstädte: Von der Norm zur Laune (Berlin: Babylon Metropolis Studies, Ursula Opitz Verlag, 2006.] söz edildiği unutulur. Oysa bir kültürel odak olarak İstanbul’un dünya ölçeğindeki rolü ayrıntılı ele alınmayı bekler. Üstelik bu mesele sadece Osmanlı çağları için değil, öncesi ve sonrası için de irdelenmesi gereken bir başlıktır. Daha Konstantinos tarafından resmen kuruluşundan başlayarak İstanbul bir dünya kentiydi. Ne Geç Roma ve Bizans, ne de Osmanlı dönemlerinde yalnızca kendi çevresindeki yakın hinterland bağlamında önemliydi. Geç Antikite’de hinterlandı tüm Akdeniz coğrafyasıydı. Osmanlı döneminde tüm doğu Avrupa ve İslam dünyasıydı. Ekonomik, politik ve kültürel ilişkiler açısından ait olduğu coğrafyanın çok ötesine uzanan işlevleri olan bir düğüm noktasıydı. Kuşkusuz bugüne uzanan zaman parçasında böyle olmayı sürdürdü. Çok geniş dünya bölgelerinden buraya ve buradan onlara akan kültürel pratiklerin, malların, fikirlerin, estetiklerin, tekniklerin ve kuşkusuz mimarlıkların odağı niteliğini taşıyordu.