Refik Halid Karay’ın eserlerinde toplumsal belleğin izleri

Abstract

Bu çalışma, Maurice Halbwachs'ın bireysel belleklerin tamamen toplumsal mekanizmalarla çerçevelendiği iddiasından hareketle Refik Halid Karay'ın romanlarını "kolektif bellek" kavramıyla değerlendirmeyi hedeflemektedir. Yazarın romanları genellikle edebi olmayan, popüler tarafı kuvvetli, aşk ve macera romanları olarak değerlendirilmiştir. Oysa geç Osmanlı / erken Cumhuriyet dönemi romanları, yazarların konumu dolayısıyla bellek anlatıları olarak incelenmeye elverişlidir. Nitekim bu yazarların tanık oldukları savaşlar, kırılma noktaları, toplumsal dönüşümler, sürgünler ve göçler edebî üretimlerini de belirleyen yapılardır. Bu bağlamda çalışma, Refik Halid'in romanlarında toplumsal belleğin izlerine ve bu izlerin ifşa edilme biçimlerine odaklanır. Romanların temasını toplumsal belleğin, biçimini ise sözlü belleğin belirlediği görülür. Odak noktası Refik Halid'in romanları olan çalışmada, bu romanları besleyen anılar ve gazete yazılarından da yararlanılmıştır. Bu çalışmada Refik Halid'in muhalif ve sürgün kimliğinin onun anlatılarında belleğin izlerini takip etmeyi kolaylaştırdığı, Refik Halid'in en temel yazma motivasyonunun kendi belleği olduğu ve bu belleğin de tamamen toplumsal çerçevelerden meydana geldiği sonucuna varılmıştır. ----- The study aims to examine Refik Halid Karay's novels with the concept of "collective memory" based on Maurice Halbwachs' claim that individual memories are entirely framed by social phenomena. The author's novels have often been classified as love and adventure novels and also considered as non-literary and popular. However, the novels of the late Ottoman / early republican period are suitable to be studied as narratives of memory due to the position of the authors. As a matter of fact, wars, turning points, social transformations, exiles and migrations witnessed by these authors are the structures that determine their literary production. In this context, the study focuses on the traces of collective memory in Refik Halid's novels and how these traces are revealed. It is seen that collective memory determines the theme of novels whereas oral memory determines the structure and form of novels. The study, which focuses on Refik Halid's novels, also uses his memoirs and newspaper articles that are the source of these novels. In this study, it was concluded that Refik Halid's dissident and exile identity makes it easier to follow the traces of memory in his narratives in that Refik Halid's most basic motivation for writing is his own memory, and this memory entirely consists of social frameworks.