İş birliği yapmak çocukları israftan mı yoksa adaletsizlikten mi uzaklaştırır: gelişimsel bir inceleme

Abstract

Bu çalışma, çocukların avantajlı oldukları haksız durumlardan kaçınmalarını etkileyen motivasyonları, Türkiye bağlamında yaşa ve bağlamsal koşullara göre incelemeyi amaçlar. Türkiye, bireyselci ve toplulukçu değerlerin iç içe geçtiği kültürel yapısıyla çocuklukta adalet tercihlerinin gelişimini araştırmak için özgün bir bağlam sunar (Kağıtçıbaşı ve Ataca, 2005). Özellikle, israftan kaçınmanın önemli olduğu toplulukçu kültürlerde (Zhang ve Benozio, 2021), çocukların eşitlik ile kaynakları israf etmeme arasında nasıl denge kurduğu farklılık gösterebilir. Aynı şekilde, kaynakların iş birliği yoluyla kazanılması gibi bağlamsal unsurlar da çocukların dağıtımsal adalet davranışını şekillendirebilir (Hamann vd., 2011). Türk kültüründe sosyal yansımaların önemine dair hassasiyet (Cross vd., 2013), çocukların paylaşım kararlarında hem kaynakların nasıl elde edildiğini hem de israf edilip edilmediğini dikkate alma potansiyelini artırabilir. Mevcut tez çalışması, 4–10 yaş aralığındaki çocukların avantajlı haksızlıktan kaçınma (AHK) davranışlarını; kaynakların elde edilme biçimi (iş birliği ve paralel), kaynakların israf durumu (israf edilen ve edilmeyen) ve yaş grubu [4–5 (Ortyaş = 4.98, SS = .373, N = 130); 6–8 (Ort.yaş= 7.35, SS = .705, N = 136); 9–10 (Ortyaş= 9.30, SS =.462, N = 141)] bağlamında denekler arası 2×2×3 deneysel bir desenle incelemiştir. Bağımlı değişken, katılımcıların kendilerine avantaj sağlayan haksız dağılımlara verdikleri tepkilere göre hesaplanan AHK puanıdır. Puanın yüksek olması, katılımcının avantajlı olduğu bu tür bir dağılımı reddettiğini; düşük olması ise avantajlı konumunu kabul ettiğini gösterir. Bulgular, çocukların eşit paylaşım koşullarında kaynakları daha fazla kabul ettiklerini, avantajlı haksızlık durumlarında ise AHK puanının yaş ve israf durumuna bağlı olarak farklılaştığını gösterir. Kaynakların israf edilmediği koşullarda çocuklar daha fazla AHK davranışı sergilemiş, 9–10 yaş grubu ise bu koşullarda anlamlı şekilde daha yüksek AHK puanları göstermiştir. Kaynağın elde edilme biçimi tek başına anlamlı bir etki göstermemekle birlikte, yaş grubu ile etkileşiminde özellikle iş birliği koşullarında AHK puanları artmıştır. Bu çalışma, çocukların paylaşım kararlarının yalnızca kaynak edinimi bağlamına ve gelişimsel faktörlere duyarlı olmadığını, israf gibi kültürel normların da dahil olduğu toplumsal bağlamlarda beklenen gelişimsel seyirden farklı davranışların gözlendiğini gösterir. Ayrıca, mevcut tez çalışmasının, gelişimsel perspektif ile israf ve iş birliği motivasyonlarının etkileşimini inceleyen ilk deneysel araştırma olarak da literatüre katkı sunması beklenmektedir. ----- This study aims to examine the motivations that influence children's avoidance of advantageous inequity situations, taking into account age and contextual conditions within the cultural context of Türkiye. With its cultural structure integrating both individualistic and collectivistic values, Türkiye provides a unique context for investigating the development of distributive justice preferences in childhood (Kağıtçıbaşı & Ataca, 2005). In particular, in collectivistic cultures where avoiding waste is emphasized (Zhang & Benozio, 2021), children's ways of balancing equity and waste aversion may differ. Similarly, contextual factors such as how resources are acquired -through cooperation or parallel works- can influence children's distributive justice behavior (Hamann et al., 2011). Given the high sensitivity to social repercussions in Turkish culture (Cross et al., 2013), children are likely to consider both the method of resource acquisition and whether resources are wasted when making sharing decisions. The present thesis employs a 2 (resource acquisition method: cooperation & parallel) × 2 (waste condition: wasted & not wasted) × 3 [age group: 4–5 (Mage = 4.98, SD = .373, N = 130); 6–8 (Mage = 7.35, SD = .705, N = 136); 9–10 (Mage = 9.30, SD =.462, N = 141)] between-subjects experimental design to examine children's advantageous inequity aversion (AIA) behaviors. The dependent variable is the AIA score calculated according to the participants' reactions to inequity distributions that give them an advantage. A high AIA score indicates rejection of such an advantageous unfair distribution, while a low score reflects its acceptance. Findings revealed that children were more likely to accept resources under equal distribution conditions. In contrast, their AIA scores varied by age and waste condition in situations of advantageous unfairness. Children displayed more AIA behavior when the resources were not wasted, and the 9-10 age group showed significantly higher AIA scores under these conditions. Although the resource acquisition method alone did not yield a significant effect, it did interact with age; particularly under cooperative conditions, children in the 6-8 and 9-10 age groups demonstrated higher AIA scores compared to those in the 4-5 age group. This study shows that children's sharing decisions are not only sensitive to how resources are obtained and to developmental factors but also to sociocultural norms such as waste, which may alter expected developmental trajectories. Moreover, it contributes to the literature as the first experimental developmental study to investigate the interaction between cooperation and waste avoidance motivations from a developmental perspective.