Bedayiü’s-sukuk : bir Osmanlıı kadısının hukuk pratiği

Abstract

Bu tezde Mehmed Sâdık b. Mustafa Şânîzâde'nin (ö. 1791) Bedâyiü's-Sukûk adlı sakk mecmuası tarihî bir metin olarak incelenmiştir. 18. yüzyılda kaleme alınan mecmuanın mukaddimesinde, nadir olan davalara da yer verildiğinin belirtilmesi bu mecmuayı diğer sakk mecmualarından ayırmaktadır. Şânîzâde'nin olağan davaların dışında, benzerine çok da rastlanamayacak davalara yer vermesi, kadılara yol gösterme konusundaki gayretinin bir sonucudur. Hem içerik hem de şekil bakımında oldukça özenli derlenmiş bu mecmuada ilâmlar çoğunlukta olmak üzere, hüccet ve vakfiye örnekleri ile elkâb suretleri, davet tezkireleri ve vakfiye imza suretlerine yer verildiği görülmektedir. Mecmuanın Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Beyazıt nr. 2675'te bulunan yazma nüshası üzerinde yapılan bu çalışmada tamamı incelenmiştir. Mecmuada bulunan nadir davalar, devlet adamlarıyla ilgili davalar ile elkâb suretleri, davet tezkireleri ve vakfiye imza suretleri bu çalışmanın ana bölümleridir. Her bir kayıt kadı için neden önemli olabileceği sorusu üzerine değerlendirilerek, Osmanlı kadısının çalışma şekli hakkında çıkarımlarda bulunulmuştur. Yapılan bu çalışma sonucunda sakk mecmualarının kadı için meslekî bir kılavuz olmasının yanı sıra, içinde bulunan dava konularının çeşitliliği dolayısıyla pek çok alanda tarihi tamamlayıcı bir kaynak niteliğinde olduğu ve tarih çalışmalarında önem arz eden birincil kaynaklar olduğu görülmüştür. ----- This thesis Mehmed Sâdık b. Mustafa Şanizade's (d. 1791) sakk collection named Bedâyiü's-sukûk has been studied as a historical text. The introduction of the collection, which was written in the 18th century, it is also stated that rare cases are included, which distinguishes this collection from other sakk collections. Şanizade's inclusion of rare cases apart from ordinary cases is the result of his efforts to guide the qadi. In the collection, which has been compiled with great care in terms of both content and form, the majority of verdicts and foundation documents, copies of elkabs, invitation tezkires and vakfiye signatures are included. The whole of the collection on the Beyazıt nr. 2675 copy, was examined in the study. Rare cases included in the the collection, cases related to statesmen along with copies of manuscripts, invitation tezkires, signature copies of foundation certificates are the main parts of this study. Inferences are made on the working discipline of the Ottoman qadi by questioning why each record might be important for the him. The study reveals that besides being a professional guide for the qadi, the sakk collections are a complementary source for history in almost every field due to the diversity of the litigation topics they have and are extremely important for history studies.