Abdürrezzak Bahir Paşa’nın hayatı ve siyasi faaliyetleri (1730?-1781)

Abstract

Bu tez, XVIII. yüzyılın sonlarında ilki 1772-1774, ikincisi 1779'da olmak üzere iki kez Reisülküttaplık yapmış olan Abdürrezzak Bâhir Efendi/Paşa'nın (1730?-1781) siyasî kariyeri üzerine bina edilmiştir. Dönemindeki olaylara müdahil olmuş önemli bir şahsiyet olmasına karşın birincil kaynaklar ve arşiv vesikalarında kaybolmuş olan Bâhir Paşa'nın üzerindeki gölgeyi kaldırma teşebbüsü olan bu çalışma, aynı zamanda XVIII. yüzyılı sona erdiren çalkantılı yılları, bu döneme bizzat şahitlik etmiş bir tarihsel şahsiyetin merceğinden okuma girişimidir. Muhtemelen 1730 yılında kalemiye sınıfına mensup bir bürokratın oğlu olarak İstanbul'da dünyaya gelen Abdürrezzak, babasının kariyer yolunu takip ederek kalemiye sınıfına dahil olacak ve yine babası gibi iki kez reisülküttaplık görevine yükselecektir. Yarım asırlık hayatının önemli bir kısmında (1739-1768) savaşı tecrübe etmemiş olduğu için 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı hayatının bir dönüm noktasını teşkil edecektir. Savaşla tanışacak, cepheye giderek savaş alanında farklı zamanlarda düşman ile hem savaşacak hem de müzakere masasına oturacaktır. Padişahın huzurunda padişahın kararını sorgulayacak kadar pervasız, ancak padişaha yakın isimlerden çekinen ve bazen korkan, cephede müzakere masasında ve savaş sonrası İstanbul'unda üçlü ittifak teşebbüsü ile padişahtan habersiz iş çevirecek kadar aktif bir şahsiyet portresi çizecektir. Bâhir Paşa, bir yönüyle tipik diğer yönüyle ise alışılagelmişin dışındaki kariyeri ile Osmanlı diplomasisinde yaşanan dönüşümü de simgeleyen bir isim olarak karşımıza çıkacaktır. ----- This dissertation is a biographical study which constructed on the career of Abdurrezzak Bahir Efendi/Pasha (1730?-1781), served Ottoman Empire as a head of chancery at the end of the 18th century, in 1772-1774 and 1779. Numerous events and other historical figures in primary sources overshadowed his presence although he was an active historical figure in his time. Because of that, this study aims to remove the shadow on him and examine the turbulent years symbolizes the end of the 18th century within the perspective of one of the active witness of the era. He was born in 1730? in the centre of the Empire as son of an Ottoman bureaucrat and followed the career line of his father. Like his father, he was appointed as head of chancery two times too. 1768-1774 Russo-Turkish War became a turning point for Pasha who had not experienced war for a great part of in his half century old life (1739-1768). He experienced war, not only negotiated with enemy as skilful diplomat but also fought with them as a "bureaucrat" commander. He was reckless enough to question sultan's decision in the presence of him but at the same time interestingly feared of the names close to the sultan too. In addition to this, he was a cunning diplomat did not inform his sultan occasionally both peace negotiations in battleground and triple alliance plan in Istanbul. Reisulkuttap Pasha represents the transformation of Ottoman diplomacy with the career of typical in one aspect whereas extraordinary in another aspect.