18. yüzyılda İstanbul Unkapanı tüccarları

Abstract

İstanbul'un iaşesi birçok açıdan ele alınmıştır. Ancak, iaşe işinin ticari tarafı çok işlenmemiştir. Bu tez İstanbul'a getirmek amacıyla hububat ticareti yapan grupların en önemlisi olan Unkapanı tüccarlarını konu edinip Unkapanı tüccarlarının bir nevi tüccar loncası olduğunu iddia etmektedir. Bu iddia üç ayrı bölümde ele alınmıştır. Avrupa İktisat Tarihi'ndeki tüccar loncalarının hepsinin siyasî yapılardan piyasadaki pozisyonlarını kuvvetlendirmek için tekelciliğe varan imtiyaz taleplerinden hareketle tezin ilk bölüm Unkapanı tüccarlarının faaliyet gösterdikleri hububat piyasasında devletten imtiyaz elde edip etmediğini inceliyor. Tüccarların imtiyazları, kullandıkları ticaret güzergâhları, ticaret üzerinden ödedikleri vergiler ve fiyat belirleme hususları açısından ele alınıyor. İkinci bölüm ise Unkapanı tüccarlarının iç yapısını, hiyerarşilerini irdeliyor. Reisler kethüdasının Unkapanı tüccarlarının başı, gemiciler yiğitbaşısının ise onun yardımcısı olduğunu ileri sürülüyor. Lonca üyeliği konusunun ise Osmanlı esnaf loncalarında olduğu gibi Unkapanı tüccarları için de belli bir esnekliğe sahip olduğu ifade ediliyor. Üçüncü ve son bölüm ise Unkapanı tüccarlarının imtiyaz sahibi bir tüccar örgütü olarak hububat ticaretinde kullandıkları araçları, nakliye işlerini ve toplu yatırımlarını işliyor. Bu ticaretin kârlılığı ve tüccarların kullandıkları iş ortaklıkları kapan tezkiresi belgeleri ışığında ele alınıyor. Tez, bu iddialarla Tanzimat dönemi öncesi Osmanlı iç ticareti ve Osmanlı tüccar örgütlerine konularına katkı yapmayı amaçlıyor. ----- Provisioning of Istanbul has been studied from various perspectives. However, the commercial side of the provisioning remains understudied. This thesis deals with the most important merchant group, Unkapanı merchants, and argues that they are a sort of merchant guild. The thesis is divided in three chapters. Merchant guilds in European Economic History have always sought for privileges from their rulers to strengthen their positions in the market, sometimes amounting to monopoly privileges. Following this pattern, first chapter searches Unkapanı merchants' privilege in the grain markets by focusing on their trade routes, taxes and price determination. Second chapter deals with their internal organization and hierarchies. It argues that reisler kethüdası and gemiciler yiğitbaşısı acted as the head and its assistant respectively of Unkapanı merchants. Membership to the guild shows some flexibility just like the Ottoman craft guilds. The last and the third chapter looks at the instruments, the freight business and the collective investments of Unkapanı merchants as a privileged merchant guild. The profitability of this trade and their business partnerships are analyzed through the documents of kapan tezkiresi (trade permits). Therefore, the thesis aims to contribute to pre-Tanzimat Ottoman domestic trade and Ottoman mercantile organizations.