Beyhakî’nin Şuabü’l-Îmân’daki Ahlaki Yaklaşımı: Beyhakî’nin Şuabü’l-Îmân’ı ile es-Sünen ve Halîmî’nin Şuabü’l-Îmân Eserinin Mukayesesi Üzerine Bir İnceleme

Abstract

تتجه هذه الدراسة إلى التأمل في مفهومي السُّنن والشُّعب عند الإمام البيهقي في سياق المسألة الأخلاقية، وذلك في محاولة قراءة منهجه الحديثي والفلسفي في مقاربته لهذين المصطلحين. فقامت الدراسة بتحليل بُنية كلا الكتابين وبيان منهج ترتيبهما والفروق بينهما، وتحليل منهج البيهقي في تصوير القيم الأخلاقية التي اختارها في الشُّعب. ثم انتقلت الدراسة إلى المدخل الفلسفي الأخلاقي عند البيهقي في الشُّعب، في محاولة لاستنتاج النظرية الأخلاقية الثاوية في الكتاب، خصوصًا في مسائل المسؤولية والإلزام والجزاء ومراتب الأفعال وكون الفضائل من الضروريات أم الكماليات، ثم انتهت الدراسة بالمدخل الحديثي الذي يهدف إلى تتبع الفروق الحديثية بين الكتابين، للتأكد من ثبات منهج البيهقي الحديثي في الكتابين، أو تغايره فيهما باعتبار اختلاف المحتوى. ووصلت الدراسة إلى أن منهج البيهقي الحديثي في أحاديث الأحكام له مزايا وخصائص تختلف بعض الشيء عن منهجه في أحاديث الفضائل، وأن الشُّعب يمكن أن تكون صورة صادقة عن المقاربة الأخلاقية لدى المحدثين عموما، وأنها وإن لم تركز على الجانب النظري صراحة، فإنه يمكن استنتاج العناصر الكافية منها لتأسيس نظرية أخلاقية لدى المحدثين تتضمن عناصر الإلزام والمسؤولية والجزاء والجهد.

Bu çalışma, ahlak problemi bağlamında Beyhakî’nin eserlerinde “sünen” ve “şuab” kavramlarını incelemeyi hedeflemektedir. Bu inceleme, Beyhakî’nin mezkûr iki kavrama yaklaşımındaki hadis ve felsefe metoduna yönelik okumalarla gerçekleştirilmiştir. Çalışmada öncelikle es-Sünen ve Şuabü’l-îmân eserlerinin yapısı, metodu ve aralarındaki farklılıklar değerlendirilmiştir. Öte yandan Beyhakî’nin Şuab’da ahlaki değerlerin tasvirindeki metodu incelenmiş ve müellifin bu eseri, Halîmî’nin Şuab’ı ile karşılaştırılmıştır. Ardından Beyhakî’nin Şuab’da ahlakî ve felsefî yaklaşımından hareketle eserdeki ahlak teorisi tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda mesuliyet, ilzâm ve ceza ile fezâilin zarûriyyâttan mı kemaliyâttan mı olduğu meseleleri özel olarak ele alınmıştır. Son olarak çalışmada Beyhakî’nin iki eserindeki hadis yaklaşımı incelenmiş ve muhteva farklılığı sebebiyle müellifin metodunda bir farklılığın olup olmadığı tartışılmıştır. Araştırmada Beyhakî’nin ahkâm hadislerindeki metodunu, fezâil hadislerindeki metodundan ayıran birtakım hususiyetlerinin olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Çalışmanın ulaştığı sonuçlardan bir diğeri şuab kavramının, genel olarak muhaddislerin ahlakî yaklaşımlarını tasvir edebilir olmasıdır. Şuab her ne kadar açıkça teorik boyut üzerine odaklamasa olsa da; muhaddislere ait ilzâm, sorumluluk, ceza ve cehd unsurlarını içeren bir ahlak teorisinin oluşturulması için yeterli öğelerin çıkarılmasına imkân sağlar.

Telif hakları gereğince yayın erişime kapalıdır. Yayın yayıncı tarafından erişime açık ise bağlantılar kısmından ulaşılabilmektedir.