İmam Şâtibî’ye Göre Kat‘î Delil Karşısında Âhâd Haberin Durumu

Abstract

تناقش هذه الدراسة حجية الحديث الآحاد عند الإمام الشاطبي، وتفترض أنه لا يمكن فهم هذه المسألة إلا من خلال فهم نظريته في المقاصد أولا، وفهم أصول نظريته هذه والتي تعود إلى أصول مدرسة الرأي في الإسلام ثانيا. وتتمثل بأنه ينظر إلى الحديث من خلال منظور الأدلة القطعية والظنية، فالحديث من الأدلة الظنية لديه لاعتبارين، أنه ظني الثبوت لم يتواتر ولم تشتهر طرقه ولم يؤيده العمل، أن سلطته آتية من القرآن أصلا، فلا يمكن له أن يعلو عليه. وأما الأدلة القطعية عنده فهي الإجماع والسنن العملية وخصوصا إجماع أهل المدينة، والقواعد القرآنية الكلية التي تؤسس للمقاصد لديه، وعليه فإن الحديث الآحاد لا يمكن أن يعارض تلك الأدلة القطعية، لأن الشاطبي يقدمها عليه. وأثبتت الدراسة أن هذه الأفكار إنما استقاها الشاطبي من مدرسة الرأي، فلم يخرج عنها، ولم يأت بجديد فيها سوى التنظير والتأصيل، وأن جميع ما انتُقدت به مدرسة الرأي يمكن إيراده على الشاطبي، والعكس صحيح.

Bu çalışma, İmam Şâtıbî’de âhâd hadisin delil olarak kabul edilme meselesini ele almaktadır. Bu çerçevede meselenin anlaşılması ilk olarak makâsıd üzerine olan teorisinin ve ikinci olarak İslam geleneğinde Ehl’i Rey’e dayanan usûl teorisinin anlaşılması ile mümkün olacağı var sayılmaktadır. Aslında Şâtıbî’nin hadise olan yaklaşımı zannî ve kat'î deliller ayırımı ile uyum göstermektedir. Bu bağlamda zannî delil olarak kabul edilen âhâd hadisleri iki açıdan değerlendirir: Subût açısından zannî hadisler, tevatür ve meşhur seviyesine ulaşmamakla beraber amelî bir müeyyide de içermemektedir. Bu hadislerin otoritesi esasında Kur’an’a dayanmalarından gelir ve âhâd hadislerden üstün tutulmaları mümkün değildir. Kat'î delilleri ise hassaten Ehl-i Medine icması olmak üzere icmâ, amelî sünnetler ve kendisinin Kur’an’ın bütün kaidelerine binaen ortaya koyduğu makasıd ilmi açısından değerlendirmiştir. Şâtıbî, bu delilleri öncellediği için âhâd hadisle delillerin çelişmemesi gerektiği görüşündedir. Çalışmanın gösterdiği üzere, Şâtıbî görüşlerini Ehl-i re'y’den almış ve bu görüşleri teorileştirme ve temellendirme haricinde yeni bir şey sunmamıştır. Bu nedenle Ehli re'y’e yöneltilen eleştirilerin yahut beğenilerin aynı ölçü de Şâtıbî için de ifade edilmesi mümkündür.

Telif hakları gereğince yayın erişime kapalıdır. Yayın yayıncı tarafından erişime açık ise bağlantılar kısmından ulaşılabilmektedir.