Adalete İlişkin Hassasiyetlerin Gelişimsel İzleri: Haksızlıktan Kaçınma Davranışına İlişkin Güncel İncelemeler

Abstract

Adalete ilişkin karar alma ahlak psikolojisi alan yazınında en önemli konulardan biri olarak kabul edilmektedir. Bulgular, kişilerin diğerlerinden daha azına (dezavantajlı haksızlık) veya daha fazlasına sahip oldukları durumlarda (avantajlı haksızlık) adalete ilişkin hassasiyetlerinden ötürü bedel ödeyerek haksızlığı reddettiklerini göstermektedir. Gelişimsel psikoloji alanındaki incelemelere göre haksızlıktan kaçınma olarak adlandırılan bu davranışın ortaya çıkmasının altında farklı mekanizmalar rol oynayabilir. Haksızlıktan kaçınma davranışının ortaya çıktığı yaşa ilişkin kültürel farklılıkları inceleyen çalışmalar, farklı kültürlerde dezavantajlı haksızlıktan kaçınma davranışının benzer bir gelişimsel seyre sahip iken; avantajlı haksızlıktan kaçınmanın farklı yaşlarda ortaya çıktığını göstermektedir. Bu durum, avantajlı haksızlıktan kaçınma davranışının ortaya çıktığı yaşa ilişkin sosyalleşme pratiklerinin ve kültürel faktörlerin rolünün daha baskın olduğuna işaret etmektedir. Buna paralel olarak, bu derleme çalışmasında öncelikle, güncel ahlak psikolojisi alan yazınındaki adalete ilişkin hakim yaklaşımlara değinilmiş, ardından haksızlıktan kaçınma davranışını gelişimsel boyutta ele alan çalışmalar kültürel farklar gözetilerek özetlenmiştir. Birlikte ele alındığında, önceki çalışmalar haksızlıktan kaçınma davranışına ilişkin stratejilerin zenginleşmesini yaşla beraber sosyal bağlamın ve itibar kaygısının rolünün artmasıyla açıklamaktadır. Buradan hareketle, farklı kültürlerde farklı sosyal pratiklerin itibar kaygısını azaltmada işlevsel bir rolü olduğu ve bu durumun özellikle avantajlı haksızlıktan kaçınma davranışına ilişkin davranışların gelişimsel seyrinde kültürlerarası farklara yol açtığı düşünülmektedir. Bununla birlikte, güncel çalışmaların sonuçları ele alındığında, bu dinamiklerin anlaşılması için bireyci ve toplulukçu ikili sınıflandırması üzerinden yapılan açıklamaların yetersiz kaldığı görülmektedir. Gelecek çalışmalarda bireyci ve toplulukçu ikili sınıflandırması üzerinden yapılan açıklamaların ötesine geçebilmek için, toplumdaki belirli sosyalleşme dinamiklerinin rollerini, ailedeki ebeveyn beklentilerini ve akrabalarla yaygın olarak kabul gören sosyal etkileşim uygulamalarının rollerini daha detaylı incelemenin ilgili alana önemli ölçüde katkı sunması beklenmektedir.

Telif hakları gereğince yayın erişime kapalıdır. Yayın yayıncı tarafından erişime açık ise bağlantılar kısmından ulaşılabilmektedir.

07.07.2021