Ata b. Ebi Rabah’ın illetli rivayetleri: İbn Ebi Hatim’in İlelü’l-hadis’i özelinde

Abstract

Hicrî birinci asır, sahâbe ve tâbiûn neslinin bir arada yaşadıkları zaman dilimidir. Çeşitli yollarla hocalarından hadis alan tâbiûn nesli, elde ettikleri rivayetleri nakletmek için çaba sarf etmişlerdir. Bazıları için bu çabalar sistemli bir niteliğe sahip iken bazılarınca sistemli değildir. Böylelikle hadis rivayetinin gerçekleştiği ilk dönem üzerinde düşünmek gerekir. Bunu yaparken özellikle râviler arası ilişkiler ve birbirlerinden hadis nakletme şekilleri, detaylı incelenmeye ihtiyaç duymaktadır. Zira Hz. Peygamber veya sahâbe nesline atfedilen söz ve fiiller, bilgiyi aktaran râviler arasında çeşitli değişimlere maruz kalabilmektedir. Örneğin hadisi isnad veya metin açısından olması gerektiği gibi aktarmamak, hadisin kaynağından ilk çıktığı halini değiştirmek olur ki buna da illet denir. Hadislerdeki hatalar olarak da isimlendirilebilecek olan illetler, münekkid hadis âlimleri tarafından belirlenmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada tâbiûn neslinin önemli simaları arasında bulunan Atâ b. Ebî Rabâh'ın illetli rivayetleri incelenecektir. Söz konusu ismin seçilme gerekçesi, kendisinin hadisçiliğine dair çok az çalışma yapılmasıdır. Ayrıca bu çalışmalar, onun illetli rivayetlerini incelememektedir. Atâ b. Ebî Rabâh'ın illetli rivayetleri ele alınarak literatüre katkı yapılması hedeflenmektedir. Bunu yaparken öncelikle Atâ b. Ebî Rabâh'ın hayatı ana hatlarıyla ele alınacak, sonrasında hadis ilmindeki yeri üzerinde durulacaktır. Son olarak tezin asıl konusu olan Atâ b. Ebî Rabâh'ın illetli rivayetleri, İbn Ebî Hâtim'in 'İlelü'lhadîs'i özelinde tetkik edilecektir. Söz konusu eserdeki illetli rivayetlerin tamamını incelemek yerine belli başlı illet gerekçeleri tespit edilerek her birinden temsil gücü yüksek örnekler seçilecektir. Böylelikle İbn Ebî Hâtim'in 'İlelü'l-hadîs'inde Atâ b. Ebî Rabâh'ın illetli rivayetlerinin hangi gerekçelerle tenkit edildiği ön plana çıkarılacaktır. ----- The first century Hijri is the time when the Companions and the followers lived together. The generation of the followers, who received hadiths from their teachers in various ways, tried to convey the narrations they obtained. For some, these efforts have a systematic nature, while for others, they are not. Thus, it is necessary to think about the first period in which the hadith narration took place. While doing this, especially the relations between the narrators and the ways of transmitting hadiths from each other need to be examined in detail. Because the words and actions attributed to Messenger of God, or the generation of the Companions can be exposed to various changes among the narrators who convey the information. For example, not transferring the hadith as it should be in terms of isnad or text would change the state of the hadith from its original source, which is called defective hadith. The defective named as errors in the hadiths have been tried to be determined by the Expert scholar critics. In this study, the defective hadith of 'Atâ' b. Abî Rabâh, who is among the important figures of the followers, will be examined. The reason for choosing the name in question is that very little study has been done on his hadith knowledge. In addition, these studies do not examine his defective hadith. It is aimed to contribute to the literature by dealing with his defective hadith. While doing this, first, 'Atâ's life will be discussed with its main lines, and then his degree in the science of hadith will be emphasized. Finally, the defective hadith of 'Atâ', which is the main subject of the thesis, will be examined in the context of Ibn Abî Hâtim's 'Ilal al-hadith. Instead of examining all the defective hadith in the work in question, the main reasons for defective will be determined and a representative example will be selected from each. In this way, it will be brought to the fore on what grounds 'Atâ's defective hadiths were criticized in Ibn Abî Hâtim's 'Ilal al-hadith.