Yirminci yüzyılda taklid ve mezhep tartışmaları: Hucendi-Buti örneği

Abstract

Fıkıh tarihi boyunca içtihatla bağlantılı olarak taklid etrafında birçok tartışma cereyan etmiştir. Erken dönemlerden itibaren süregelen ve ortaya çıkışlarıyla birlikte mezhepleri de kuşatan bu tartışmalar, belirli dönemlerde güç ve etki bakımından kendilerini daha fazla hissettirmiştir. Özellikle 19. ve 20. yüzyıllara gelindiğinde taklid ve mezhep olguları üzerindeki tartışmalar yoğunlaşmış, bu çerçevede içtihat ve taklid başlığı taşıyan birçok eser kaleme alınmıştır. Bu bağlamda Hucendî ve Bûtî, konuya ilişkin dikkat çekici çalışmalar yapan iki mütefekkir olarak öne çıkmıştır. Japonya'da yeni Müslüman olan mühtedilerin mezheplere dair sordukları soruya bir cevap olarak eserini telif eden Hucendî taklidi, delile dayanmayan bir görüşü itibara alıp onu takip etmek şeklinde izah etmekte, neticede Müslümanların tamamına hitap eden nasların muhatapları tarafından geri planda bırakılmasını hoş görmemektedir. Bu çerçevede taklidin bir tür işlerlik zeminini tesis eden mezhepleri de çeşitli yönlerden eleştirmektedir. Bûtî ise taklidi adeta (bilen bilmeyen ilişkisi açısından) insan fıtratının tabii bir neticesi olarak görmekte, mutlak taklid karşıtlığını ve bu çerçevede genel mezhep eleştirisini doğru bulmamaktadır. Bu maksatla Hucendî'ye ve genel anlamda selefiyyeye reddiyede bulunarak çalışmamıza konu olan eserini telif etmiştir. Bu çalışmada, aslen Orta Asya Hucend'den olup ömrünün önemli bir dönemini Haremeyn'de geçiren Muhammed Sultân el-Hucendî ile yakın dönem Suriye'sinden önemli ilim adamı Muhammed Saîd Ramazân el-Bûtî'nin taklid ve mezhep olgusu etrafında ortaya koydukları yaklaşımlar konuya ilişkin telif etmiş oldukları eserler bağlamında mukayeseli olarak ele alınmıştır. Böylelikle yakın dönemde birçok akademik çalışmaya konu olan ve halen de olmaya devam eden bir meselenin, eserleriyle topluma tesir eden iki âlim üzerinden bir inceleme ve değerlendirmesinin yapılması amaçlanmaktadır. ----- Throughout the history of fiqh, there have been many debates around taqlid in connection with ijtihad. These debates, which have continued since the early periods and encompassed the sects with their emergence, have made themselves felt more in terms of power and influence in certain periods. Especially in the 19th and 20th centuries, debates on taqlid and sectarian phenomena intensified, and many works were written under the title of ijtihad and taqlid. In this context, Khujandi and Buti stand out as two thinkers who made remarkable studies on the subject. Khujandi who wrote his work as an answer to the question asked by new Muslim converts in Japan about sects, explains taqlid as taking into account an opinion that is not based on evidence and following it, as a result, he does not tolerate the disregard by the interlocutors of the Nasses which addresses to all Muslims In this framework, he criticizes the sects that establish a kind of functioning ground for taqlid from various aspects. Buti, on the other hand, considers taqlid as a natural consequence of human nature (in terms of the relationship between the cognizant and the miscognizant) and does not approve of the absolute opposition to taqlid and the general criticism of sects in this context. For this purpose, he refuted Khujandi and the Salafiyyah in general and wrote the work that is the subject of this study. In this study, the approaches of Muhammad Sultan al-Khujandi, who was originally from Khujand in Central Asia and spent a significant period of his life in Haremeyn, and Muhammad Said Raman al-Buti, a prominent scholar from Syria in the recent period, to the phenomenon of taqlid and sect are discussed comparatively in the context of their works on the subject. In this way, it is aimed to examine and evaluate an issue that has been the subject of many academic studies in the recent period and continues to be the subject of many academic studies, through two scholars who influenced society with their works.