el-Fetava’l-velvaliciyye’nin Hanefi nevazil literatüründeki yeri : (bey’ akdinin şartları çerçevesinde)

Abstract

Irak'ta başlayan Hanefî mezhebi, 3/9. asırda Ebû Hanîfe'nin öğrencilerinin Mâverünne-hir'e gelişiyle birlikte bu coğrafyada tanınıp kabul görmeye başlamıştır. Ancak Ebû Hanîfe ve onun fıkıh akademisi tarafından ortaya konan hükümler, Irak kültür ve şartları ışığında şekillendiğinden, bu hükümleri yeni bir coğrafyaya entegre etmek, beraberinde bazı uyum sorunları da doğurmuştur. İşte tam da bu noktada nevâzil, vâkıât ya da fetâvâ şeklinde isimlendirilen, doktrini besleyen önemli bir kaynak haline gelmiş yeni bir litera-tür ortaya çıkmıştır. 4/10. asırda Mâverâünnehir'de oluşmaya başlayan bu zengin litera-tür, Moğol istilasına kadarki süreçte kendini geliştirip normatif bir yapı kazanmış, sonraki dönemde de içtihadın parametlerini belirleyen yönüyle Bağdat, Şam, Anadolu gibi coğ-rafyalarda kaynak olarak kullanılmış, eğitim müfradatlarında yardımcı kaynak vazifesi görmüş, hatta Osmanlı Hukuk düşüncesinin şekillenmesine katkı sağlamıştır. Nevâzil li-teratürü ile bir yandan karşılaşılan sorunlara yeni çözümler üretilirken, bir yandan da Ebû Hanîfe ve akademisi tarafından üretilen ilk fıkhî birikimi daha iyi anlama ve onu rehber edinme yoluna gidilmiştir. Bunun sonucunda, kurucu imamların görüşleri kurucu, nevâzil ise boşluk doldurucu bir işleve sahip olmuştur. Bu tez, kapsamlı bir nevâzil eseri olan ve farklı bölgelerden mesâilin derlendiği Fetâvâ-i Velvâliciyye'nin Hanefî nevâzil literatü-ründeki yerini konu almaktadır. Bir şeyin konumunu tayin etmek o şeyin bulunduğu yeri tanımakla mümkün olacağından, ilk bölümde Hanefî nevâzil literatürü hakkında genel bilgi verilmiştir. İkinci bölümde Fetâvâ-i Velvâliciyye'nin muhtevâ, yöntem, üslûp ve kaynaklık değeri gibi açılardan literatür içindeki yeri incelenmiş, son bölümde ise nevâzil literatürü hakkında somut bir örnek oluşturmak ve bir nevâzil eserinde meselelerin ele alınış tarzını göstermek amacıyla Fetâvâ-i Velvâliciyye'den örnekler sıralanmıştır. ----- The Hanafi sect (madhap) in Iraq began to be recognized and accepted in this geog-raphy with the arrival of Abu Hanifa's students in Transoxiana in the 3/9. century. However, since the rulings put forward by Abu Hanifa and his academy of fiqh were shaped in the light of Iraqi culture and conditions, integrating these provisions into a new geography brought along some harmonization problems. At this very point, a new literature called nevâzil, wākiat or fatwa has emerged, which has become an important source that supports the doctrine. This rich literature, which started to form in Tran-soxiana in the 4th -10th century, developed itself until the Mongol invasion and gained a normative structure; In the following period, it was used as a source in geographies such as Baghdad, Damascus, and Anatolia with its aspect that determined the parame-ters of ijtihad, served as a supplementary reference in educational curriculum, and even contributed to the shaping of Ottoman legal thought.While new solutions were produ-ced to the problems encountered with the nevâzil literature, on the other hand, the first fiqh accumulation produced by Abu Hanîfe and his academy was tried to be better understood and to guide it.As a result, the views of the founding imams had a founding function and the nevâzil had a gap-filling function.This thesis deals with the place of Fetâvâ-i Velvâliciyye, which is a comprehensive work of nevâzil and in which mesâil is compiled from different regions, in Hanafi nevâzil literature.Since it will be possible to determine the location of a thing by knowing the place of that thing is in, general information about Hanafi nevâzil literature is given in the first chapter.In the second part, the place of Fetâvâ-i Velvâliciyye in the literature in terms of content, method, style and source value was examined, and in the last section, examples from Fetâvâ-i Velvâliciyye are listed in order to create a concrete example about the nevâzil literature and to show the approach of how issues are handled in a nevâzil work.